Mountainbiken is leuk! En met het juiste type mountainbike wordt dat plezier alleen maar groter. Maar wat voor soort mountainbike heb je nodig? Je kunt als beginnende of zelfs wat meer ervaren biker verzanden in een berg aan technische details. Zo heeft elke mountainbikediscipline weer zijn eigen type fiets. Fiets je bijvoorbeeld liever rondjes op de hei met lange rechte paden of maak je het liefst zo veel mogelijk sprongen op uitdagende trails? In dit artikel vertellen we je welke soorten mountainbikes je grofweg uit kunt kiezen.
In het kort
Met een hardtail kan je in Nederland eigenlijk altijd wel uit de voeten. Toch heeft een fully of trail bike aanzienlijk veel voordelen ten opzichte van de hardtail, maar die type mountainbikes zijn ook duurder, zwaarder en onderhoudsgevoeliger vanwege de extra achtervering. Ga je echt de extreme omstandigheden opzoeken (in het buitenland), kies dan voor een enduro of downhill bike.
Slack, slacker, slackst
De term slack is een soort generieke (maar inmiddels ook wat abstracte) term om de rijeigenschappen van een mountainbike te duiden. Hoe meer slack de mountainbike is, hoe beter hij gedijt op extreme ondergronden. Veel merken hebben een ruim aanbod van soorten mountainbikes die van hardtail tot downhill steeds meer slack worden. Met vijf, zes en soms nog meer modellen per merk, ontstaan er ook veel hybride varianten. Om dit artikel overzichtelijk te houden, hanteren we drie typen. De andere typen mountainbikes benoemen we, maar vallen er tussenin.
Welke typen mountainbikes bestaan er?
De term ‘slack’ is ooit ontstaan om te benoemen hoever het voorwiel vóór de fiets uitsteekt door de hoek van de voorvork in het balhoofd. Alleen is dat in de loop der jaren te kort door de bocht geworden, want meer eigenschappen bepalen het rijgedrag van de fiets. In dit artikel analyseren we drie verschillende modellen van Specialized. De Epic Hardtail (XC), de Stumpjumper (trail) en de Demo (downhill). Als we onze drie type bikes op een rij zetten, dan is de hardtail bedoeld voor de minst extreme omstandigheden, de trail voor extremere omstandigheden en de downhill voor de meest extreme omstandigheden.
Bijna alle grote mountainbike merken hebben tussen de hardtail en trail nog een fully (cross country) en tussen de trail en de downhill bike nog een enduro-model. De slack bij die tussenliggende modellen wordt organisch meer. Van weinig tot veel slack hebben merken over het algemeen: een hardtail, fully (XC), trail, enduro en downhill mountainbike. Daartussen hebben sommige merken nog weer tussenvarianten.
De hoeken van zitbuis en de balhoofdbuis
Een belangrijke graadmeter voor de rijeigenschappen zijn de hoeken in het frame. De positie en houding van je lichaam op de fiets bepalen de rijeigenschappen van het frame. Laten we beginnen met de zitbuishoek. Die vertelt je hoe haaks de zitbuis ten opzichte van een horizontale trapper staat (het midden van het bottom bracket). Hoe groter de hoek, hoe meer slack het frame is. De hardtail heeft de kleinste hoek, waardoor je eigenlijk wat meer achterop je fiets komt te zitten (ten opzichte van je trappers). Die houding die zorgt dat je langer in het zadel kunt blijven zitten en lang zittend kracht kunt blijven leveren. Je zit meer in een race(-fiets) positie. Hoe groter de hoek, hoe meer je rechtop, boven het bracket en verder van het achterwiel komt te zitten. Een positie meer naar rechtop zorgt voor betere controle van je voorwiel en een houding die iets korter zit. Zo ben je flexibeler in je de core van je lichaam, kun je makkelijker je gewicht verplaatsen of klappen opvangen met je armen.
De andere belangrijke hoek meet je bij de vooras: de balhoofdhoek. Het is de hoek tussen de horizontale lijn en de voorvork. Hier geldt juist hoe kleiner de hoek, hoe meer slack de fiets zich gedraagt. In praktijk komt het voorwiel bij een kleinere hoek meer voor het stuur te staan, waardoor je meer grip hebt in de bochten, beter klappen op het voorwiel opvangt en een grotere draaicirkel hebt waardoor je in een bocht meer kracht op het voorwiel kunt verwerken zonder dat je grip verliest. Vooral bij downhill bikes is goed zichtbaar dat het voorwiel extreem ver voor het stuur staat. Meer slack hoeken vergroten ook de wielbasis. Verderop lees je welke invloed dat heeft.
De lengte van je vering bepaalt de controle
Hoewel de hoeken een hele grote factor spelen in de rijeigenschappen van een mountainbike, zijn meer elementen van belang, waaronder de vering. De meeste hardtails worden geleverd met een voorvering. Die heb je ook echt wel nodig in Nederland, tenzij je alleen maar over het strand of gravelpaden wilt rijden. De travel van de vering bepaalt hoever de demper maximaal kan inveren. De meeste hardtails en fully’s zijn uitgerust met zo’n 100 tot 120 mm veerweg in de voorvork en dat is prima in niet te extreme omstandigheden. Een fully cross country model heeft meestal een achtervering met ook zo’n 100 mm travel, maar zorgt al voor een wereld van verschil in het opvangen van de gemiddelde klappen.
Met een achtervering blijft je fiets veel stabieler en hou je meer grip en snelheid, dan met een stuiterend achterwiel. De kracht die het stuiteren teweeg brengt op het frame, wordt namelijk afgevangen door de vering. Hoe extremer je mountainbike, hoe meer travel de vering krijgt en hoe zachter het eerste deel van de travel vaak is. Het eerste deel van de travel veert makkelijker in, terwijl het laatste deel juist de grote klappen opvangt. De travel van een trailbike zit meestal tussen de 130 en 160 mm voor- en achtervering. Een downhill fiets heeft al snel een travel van 200 mm voor beide veren en vangt zeker in het eerste zachte deel heel makkelijk snelle oneffenheden in de ondergrond op. Precies wat je wilt, want bij hoge snelheid wil je dat de wielen zo veel mogelijk contact met de grond houden. Hoe minder contact, hoe meer je gaat stuiteren en hoe meer controle je verliest. Het grote nadeel van extremer wordende vering is dat je veel energie uit je trapbeweging verliest in de vering. Doordat je trapt gaat de vering veren en daarmee gaat energie verloren. Ook zorgt vering dat je fiets een stuk zwaarder wordt. Klim je veel en wil je een lichte fiets en efficiënte krachtoverbrenging? Dan zul je concessies moeten doen op de veereigenschappen of kiezen voor een goede lockout op je vering.
Bottom bracket drop, de wielbasis, offset en stuurpenlengte
De belangrijkste parameters die relevant zijn voor de rijeigenschappen van je mountainbike ken je nu. Toch zijn nog een paar onderdelen van invloed op de rijervaring. Hoe meer slack de fiets is, hoe langer (vaak) de wielbasis. Dat is logisch, want als je de hoeken van het frame meer slack maakt komen de wielen automatisch verder uit elkaar te staan. Naast de hoeken van het frame zorgt de offset van de vork voor een grotere afstand tussen de wielen. De wielbasis is eigenlijk een goede graadmeter voor je stuurervaring. Hardtails en cross country fully’s hebben vaak een korte wielbasis (meestal net iets meer dan 1000 mm voor maat S), terwijl een downhill bike eerder zo’n 200 mm meer aan wielbasis heeft. Wordt de wielbasis groter, dan kun je geleidelijker sturen en heb je meer grip. Een kortere wielbasis betekent nerveus sturen en minder grip. Overigens speelt de offset van de voorvork ook een rol in deze eigenschappen. Meer offset is meer controle en minder nervositeit.
Ook zie je bij de extremer wordende modellen dat de bottom bracket hoger zit. De bottom bracket drop geeft aan hoever de het midden van de bottom bracket onder het midden van je naven valt. Een hoger bracket is een voordeel bij extremere omstandigheden, omdat de hindernissen ook steeds hoger worden. Je wilt niet dat je kettingblad of trappers een hindernis raken en je lichaam (het zwaartepunt) is hoger van de grond waardoor je meer afstand hebt om verticale beweging op te vangen met je lichaam of de vering.
Tot slot benoemen we de stuurpen nog even. Die is meestal vervangbaar zodat je de horizontale positie van je lichaam optimaal kunt afstellen. In de rijbeleving bepaalt de stuurpen wel hoever je stuur voor het balhoofd uitkomt en ook hoeveel gewicht van je lichaam op je voorwiel drukt. Hoe langer de stuurpen, hoe meer je gewicht op het voorwiel komt (in de juiste fietspositie). Dat zorgt voor meer druk op je voorwiel en ook daarmee grip op het voorwiel. Teveel druk op het voorwiel vergroot alleen de kans dat je voorwiel wegschiet of je over de kop slaat. Van slack naar slackst zie je dan ook dat de stuurpen steeds korter wordt omdat de omstandigheden extremer worden.
Conclusie
In Nederland kun je met een hardtail op de meeste plekken prima uit de voeten. Ons land heeft geen lange afdalingen en daardoor ook weinig echt extreme hindernissen. Een geveerde voorvork is wel een vereiste op de Nederlandse mountainbike-routes en parken. Wil je lekker de bossen in en ga je geen extremen opzoeken, dan is een hardtail een goede keus. De voordelen van een hardtail zijn: een relatief lage aanschafprijs, minder onderhoud aan de vering en het laagste gewicht. Nadelig is de mindere mate van controle en omgaan met extremere situaties.
Het loont zeker om voor de Nederlandse bossen te investeren in een fully cross country mountainbike. Daarmee heb je meer controle door de achtervering en blijft het gewicht van de bike toch relatief laag. Dit is ook de perfecte bike als je competitief bent in bijvoorbeeld marathons of andere wedstrijden. Ook in het buitenland. Het is namelijk na de hardtail de meest efficiënte mountainbike, waarmee je makkelijk klimt door het lage gewicht, in een competitieve houding zit door de geometrie en toch de voordelen van voor- én achtervering hebt.
Als je echt extreme dingen van plan bent, dan kun je beter kiezen voor een trail of enduro model. Zeker als de klimeigenschappen minder een rol spelen. Een (buitenlandse) downhill track met een hardtail of fully XC is geen goed idee, maar met de slack van een trailbike kom je een eind. Ook in Nederland kun je natuurlijk de extremen opzoeken door kunstmatige hindernissen. Is dat je ding en ben je niet competitief? Dan ga je een trail of enduro bike heel tof vinden en investeer je ook in een bike waarmee je praktisch overal ter wereld uit de voeten kunt.
Tot slot de downhill bike. Daar ga je in Nederland weinig aan hebben, omdat we daarvoor het hoogteverschil niet hebben. Je hebt hiermee al snel te zwaar geschut onder je kont en dat is jammer, want je kunt praktisch niet zitten op een downhill bike en je bent log op een vlakke ondergrond. Zo’n fiets wil maar één ding en dat is naar beneden. Je perfecte kameraad dus in de bergen voorzien van (ski-)liften.
De Epic Hardtail, Stumpjumper en Demo modellen uit dit artikel vind je op de site van Specialized.
